Συμμετοχικό έργο.
Το συμμετοχικό έργο Κάτω από το Τοπίο-Under the landscape εκκινεί την έμπρακτη επαφή με τις παραδοσιακές οικοδομικές τεχνικές της Θηρασιάς και την τοπική μαστορική γνώση ενώ διερευνά τις πολλαπλές διαστάσεις του τόπου και του τοπίου της, μέσα από εναλλακτικές προσεγγίσεις ανάδειξης της πολιτισμικής κληρονομιάς και διάδοσης της γνώσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, και έχοντας ως αφετηρία τα θηραΪκά ηφαιστειακά υλικά, διοργανώθηκαν στο διάστημα 23 Αυγούστου με 24 Σεπτεμβρίου 2021:
-
Μια επαγγελματική μαθητεία για νέους τεχνίτες, με εκπαιδευτές και μαθητευομενους από τη Θηρασιά, τη Θήρα και άλλες περιοχές της Ελλάδας
-
Ένα βιωματικό εργαστήριο με δύο κατευθύνσεις: τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης και τη σύγχρονη γλυπτική.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.
Το έργο αποκατάστασης εστίασε στην επισκευή μεγάλου τμήματος του κεντρικού λιθόστρωτου καλντεριμιού του υπόσκαφου οικισμού της Αγριλιάς, καθώς και των πλευρικών του τοίχων, με την τεχνική της ξερολιθιάς. Το μονοπάτι αποκαταστάθηκε από την αρχή του οικισμού μέχρι το ύψος της Παναγίας των Εισοδίων, της περίφημης εκκλησίας της Αγριλιάς, σημαντικό τοπόσημο για τους κατοίκους της Θηρασιάς.
Το κεντρικό καλντερίμι ήταν ο βασικός οδικός άξονας και δημόσιος χώρος του οικισμού, ενώ λειτουργούσε και ως κοίτη με την εποχική ροή των χειμάρρων. Ακόμη και σήμερα, οι ντόπιοι χρησιμοποιούν αδιακρίτως τους όρους δρόμος και ποταμός για να αναφερθούν σε αυτό.
Με γνώμονα τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά, σχεδιάστηκαν κατασκευαστικές βελτιώσεις για την ορθότερη διαχείριση της ροής των υδάτων, αλλά και για την ανάδειξη του δημόσιου χώρου: με ενισχύσεις, διαπλατύνσεις, αξιοποίηση των φυσικών διαμορφώσεων και δημιουργία στάσεων ξεκούρασης.
Ιδιαίτερη πρόκληση αποτέλεσε και η ενσωμάτωση σύγχρονου, υπόγειου δικτύου σωληνώσεων ύδρευσης και αποχέτευσης, σε συνεργασία με τη ΔΕΥΑΘ, σε μια προσπάθεια συγκερασμού μεταξύ διατήρησης παραδοσιακών χαρακτηριστικών και κάλυψης σύγχρονων αναγκών.
Παράλληλα, επισκευάστηκαν με θηραϊκά κονιάματα τμήματα από δύο υπόσκαφες στέρνες συλλογής όμβριων υδάτων, που εντοπίζονται ενσωματωμένες στη διάρθρωση του καλντεριμιού και σε άμεση λειτουργική σχέση με αυτό.
Η επίχριση των εσωτερικών επιφανειών έγινε με τη χρήση κονιαμάτων ασβέστη και θηραϊκής γης μέσω μιας παραδοσιακής διαδικασίας στεγανοποίησης της επιφάνειας, κατά την οποία ασκείται στο τελευταίο στρώμα υψηλή πίεση με μια ειδική πέτρα (κοχλίδι) —το λεγόμενο «πατητό» επίχρισμα. Η εξωτερική επιφάνεια συλλογής και διοχέτευσης των υδάτων ανακατασκευάστηκε με την εφαρμογή κισσηροδέματος, ενός τοπικού παραδοσιακού σκυροδέματος με ασβέστη, θηραϊκή γη και κίσσηρη.
Το καλντερίμι και οι στέρνες συνθέτουν ένα σημαντικό κατασκευαστικό σύνολο της οικιστικής οργάνωσης της Αγριλιάς, ενώ αποτελούν τεκμήρια μιας παραδοσιακής οικοδομικής τεχνολογίας που περιλαμβάνει τη ξερολιθική δόμηση και την παρασκευή κονιαμάτων με τα τοπικά ηφαιστειακά υλικά· τεχνικές εν πολλοίς ξεχασμένες ωστόσο σημαντικές τόσο γιατί αποτυπώνουν μια άρρηκτη σύνδεση με τη διαχείριση των φυσικών πόρων όσο και ως πολιτισμικά στοιχεία και βιωμένη γνώση χαραγμένη στη συλλογική μνήμη των κατοίκων.
Το έργο υλοποιήθηκε μέσω της μαθητείας νέων τεχνιτών και του 12ήμερου βιωματικού εργαστηρίου, ενώ υποστηρίχθηκε από ανοιχτές ημέρες συμμετοχής της τοπικής κοινότητας.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΤΕΙΑ.
Επαγγελματική μαθητεία νέων τεχνιτών
Για 5 εβδομάδες (23 Αυγούστου – 24 Σεπτεμβρίου 2021), τέσσερις (4) νέοι τεχνίτες μαθήτευσαν υπό την καθοδήγηση τριών (3) έμπειρων μαστόρων, κάποιοι εκ των οποίων είναι μόνιμοι κάτοικοι της Θηρασιάς και της Θήρας.
Η άμεση εμπλοκή ενεργών μαστόρων και ειδικότερα επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στον τόπο που λαμβάνει χώρα η εκάστοτε δράση αποτελεί πάγια στρατηγική της ομάδας Μπουλούκι στα έργα που υλοποιεί, με στόχο την επανοικειοποίηση της τοπικής οικοδομικής τέχνης από τους σύγχρονους άμεσους φορείς της, τους μάστορες της περιοχής.
ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ.
Για 2 εβδομάδες (6 – 17 Σεπτεμβριου 2021), νέοι φοιτητές και επαγγελματίες ήρθαν σε επαφή με τα θηραΪκά ηφαιστειακά υλικά και τη χρήσης τους μέσω δύο κατευθύνσεων :
Κατεύθυνση ΄Παραδοσιακών Τεχνικών Δόμησης’
Είκοσι (20) νέοι αρχιτέκτονες, μηχανικοί και καλλιτέχνες, φοιτητές και επαγγελματίες, μεταξύ των οποίων και επιλεγμένοι φοιτητές της αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης (ΕΤΗ-Zurich) υποστήριξαν το συμμετοχικό έργο αποκατάστασης στην Αγριλιά και εμβάθυναν εμπράκτως στην οικοδομική τέχνη και τα υλικά του τόπου, τις εναλλακτικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις και τις σύγχρονες μορφές διαχείρισης της κληρονομιάς. Πέραν των εργασιών αποκατάστασης, το εργαστήριο εστίασε στη μελέτη των υπόσκαφων χώρων και των θολωτών κτισμάτων του νησιού, καθώς και στα ιδιαίτερα υλικά δόμησης, μέσα από έρευνα πεδίου, πρακτικές δοκιμές και πειραματισμό, επιδείξεις από μάστορες και ειδικούς επιστήμονες σχετικά με την επεξεργασία και χρήση των πρώτων υλών, καθώς και τη χρήση των εργαλείων
Κατεύθυνση ‘Σύγχρονης γλυπτικής΄
Στον προαύλιο χώρο του Μοναστηριού της Κοίμησης της Θεοτόκου, δίπλα σε ανασκαφή σημαντικής προϊστορικής θέσης, εννέα (9) φοιτητές της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών εργάστηκαν επιτόπου και δημιούργησαν γλυπτικές συνθέσεις με τη θηραϊκή γη, υπό την καθοδήγηση έμπειρων εκπαιδευτών αξιοποιώντας τα αποτελέσματα επιστημονικής και καλλιτεχνικής έρευνας.
Εκκινώντας από τη χρήση των τοπικών υλικών στην αρχιτεκτονική, δοκίμασαν να συνδυάσουν την «άσπα» με τον ασβέστη και να ανακαλύψουν τα όρια και τις μεταμορφώσεις τους μέσα από τη χύτευση, την πλαστική διαμόρφωση και το συνδυασμό τεχνικών.
Η δημιουργία πρωτότυπων έργων γλυπτικής με αφετηρία τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τα υλικά του τόπου αποτελεί μια πρωτοβουλία που συμβάλλει στην ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και στη σύνδεση της με την αρχιτεκτονική και την πολιτισμική διαχείριση. Οι δημιουργίες που παρήχθησαν στο πλαίσιο του εργαστηρίου θα παρουσιαστούν στην εικαστική έκθεση που θα λάβει χώρα κατά τη διάρκεια του Συμποσίου.
ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ.
Ολοι οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν σεμινάρια, μέσα από τα οποία αποτύπωσαν και ανάγνωσαν το τοπίο από διαφορετικές οπτικές:
-
«Διαβάζοντας τις Σπηλιές» (Into the underneath). Βασικές θεματικές του σεμιναρίου ήταν η χωρική ανάπτυξη, τα τυπολογικά χαρακτηριστικά και οι οικοδομικές τεχνικές που εντοπίζονται στον υπόσκαφο οικισμό της Αγριλιάς. Αποτυπώσεις αρχιτεκτονικές και εικαστικές παρήχθησαν από τους συμμετέχοντες των δύο κατευθύνσεων για τις οικίες, τις κάναβες, το καλντερίμι και τις στέρνες, ενώ έμφαση δόθηκε στην κατανόηση του πώς η ανάγκη συλλογής και διαχείρισης του νερού επηρέασε τη διαμόρφωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στη Θηρασιά και τη Θήρα.
-
«Θηραϊκά υλικά: παραδοσιακές και νέες (επανα)χρήσεις» (Theran materials: traditional and modern (re)uses). Το σεμινάριο εστίασε στα κονιάματα δόμησης, τα επιχρίσματα και τα κισσηροδέματα που έχουν χρησιμοποιηθεί στις κατασκευές της Αγριλιάς, μέσα από τη θεωρητική κατανόηση και την πρακτική εξάσκηση γύρω από την επιλογή των πρώτων υλών και την επεξεργασία τους, τις ιδιότητες και τις τεχνικές εφαρμογής τους. Παράλληλα έγιναν συζητήσεις γύρω από τις δυνατότητες σύγχρονης χρήσης των τοπικών υλικών σε παραδοσιακές και νέες εφαρμογές.
-
«Χρόνος παρελθοντικός και μέλλοντας: αρχαιολογικές και γεωπονικές ματιές στο τοπίο και την Αγριλιά» (Time past and time future: archaeological and agricultural perspectives on landscape and Agrilia). Το σεμινάριο αυτό επικεντρώθηκε στις αρχαιολογικές και γεωπονικές πτυχές του τοπίου, λαμβάνοντας την Αγριλιά και τη Θηρασιά ως περιπτώσεις μελέτης. Αποκαλύφθηκαν υλικά κατάλοιπα του πρόσφατου παρελθόντος από αγροτικές και οικιστικές κατασκευές στην Αγριλιά, ενώ προσεγγίστηκαν, μέσα από συζητήσεις, ζητήματα, όπως η εγκατοίκηση, η βιοποικιλότητα και η οικολογική αποκατάσταση.
-
«Τέφρας προπλάσματα» (Articulating Tephra).Το σεμινάριο αυτό διεξήχθη από τους φοιτητές και έναν διδάσκοντα της ΑΣΚΤ και εστίασε στον πειραματισμό με τη γλυπτική χρήση της θηραϊκής γης. Παράλληλα, οι συμμετέχοντες του καλλιτεχνικού εργαστηρίου παρουσίασαν την εμπειρία τους με το υλικό, τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της καλλιτεχνικής τους πρακτικής.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ.
Θέτοντας στον πυρήνα του εγχειρήματος την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, πραγματοποιήθηκαν, κατά τη διάρκεια του έργου, μια σειρά από δράσεις:
-
Τρεις (3) ημέρες ανοιχτής συμμετοχής στις εργασίες αποκατάστασης για τους κατοίκους της Θηρασιάς και της Θήρας.
-
Μία (1) ημέρα ανοιχτών στο κοινό διαλέξεων (12/09/2021) γύρω από την αρχιτεκτονική, την αρχαιολογία, την επιστήμη των υλικών και την τέχνη, από διακεκριμένους ομιλητές και συνεργάτες της δράσης από την Ελλάδα και το εξωτερικό:
¬ ‘Διαχρονικοί νησιωτικοί πολιτισμοί: η περίπτωση της Θηρασίας’
Κλαίρη Παλυβού, Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ
¬ ‘Ο πρωτοαστικός οικισμός στη θέση Κοίμηση στη Θηρασιά’
Ίρις Τζαχίλη, Ομότιμη Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Παν.Κρήτης
¬ ‘Η Ρωμαική τεχνογνωσία παρασκευής κονιαμάτων με ηφαιστειακά υλικά - Ομοιότητες με την περίπτωση της Θηρασιάς και ερευνητικές προοπτικές’
Marie Jackson, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο της Utah
¬ ‘Αφηγήσεις Άλατος και Τέφρας: Από τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης’
Εριφύλη Βενέρη, Δρ. Εικαστικός ΑΣΚΤ & Νάιρα Στεργίου, Δρ. Εικαστικός ΑΣΚΤ
-
Μία (1) ανοιχτή συζήτηση σε ζητήματα διαχείρισης του πολιτιστικού αποθέματος της Θήρας και της Θηρασιάς.
-
Ξενάγηση γνωριμίας με το έργο και συζήτηση για τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης με τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές του σχολείου της Θηρασιάς.
-
Δύο (2) εκδηλώσεις παρουσίασης του έργου στη Σαντορίνη.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.
Οι δράσεις του προγράμματος Κάτω από το Τοπίο-Under the landscape, στοχεύουν στην ανάδειξη των πολλαπλών δυναμικών του υλικού πολιτισμού της Θηρασιάς, προτάσσοντας τη βιωματική και συλλογική προσέγγισή του: μια προσέγγιση που τίθεται ως το κλειδί για το συγκερασμό της επιστημονικής και της καλλιτεχνικής ματιάς και την ιχνηλάτηση διεπιφανειών μεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης, επιστημονικής μεθοδολογίας και ελεύθερης δημιουργίας, θεωρίας και ενσώματης γνώσης. Μια τέτοια προσέγγιση είναι άλλωστε που μοιάζει να χρειαζόμαστε σήμερα για να συνδράμει στην ερμηνεία και τη διαχείριση των πολλαπλών τοπίων που συνέχουν το σύγχρονο βίο μας – γύρω και πέρα από τη Θηρασιά.
