Από τη Σαντορίνη..

​Μέρος A_ Knowing from Below : Έρευνα και Πρακτική «Κάτω από το Τοπίο»

στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας "Δ. ΝΟΜΙΚΟΣ"

​

Η εκθεσιακή ενότητα της Σαντορίνης σχεδιάστηκε ως μια ‘εξωστρεφής’ πλατφόρμα δράσης όπου παρουσίασε στο κοινό τα αποτελέσματα των δράσεων που διοργάνωσε το Μπουλούκι καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021 με επίκεντρο τη Θηρασιά, θέτοντας το ερώτημα: μας αφορά σήμερα η θηραϊκή γη; Και αν ναι, γιατί και πώς; Το πρώτο σκέλος με τίτλο «Μαθαίνοντας από τα κάτω», φιλοξενήθηκε στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας, στο ιδιαίτερο τοπίο της Βλυχάδας. Μας κάλεσε σε ένα ταξίδι πίσω στην ιστορία, ένα ταξίδι που ξεκινά 30.000 χρόνια πριν. Περνά από σπηλιές και αμπελώνες, ακούει τραγούδια του τρύγου, δοκιμάζει «άσπα» με γυμνό χέρι, μαθαίνει τί είναι το χοχλίδι, σε ποια λιμάνια του κόσμου χρησιμοποιήθηκε η γη της Θήρας και αν οι Ρωμαίοι είχαν μπετόν. Μέσα από την περιήγηση σε οκτώ θεματικές ενότητες ο επισκέπτης είχε τη δυνατότητα να μάθει πώς τα δύο αυτά νησιά πήραν τη σημερινή τους μορφή, πώς ο άνθρωπος προσαρμόστηκε στο τοπίο και προσάρμοσε το τοπίο στις ανάγκες του, πώς ήταν όταν κατοικούνταν η εγκαταλελειμμένη πλέον Αγριλιά και βέβαια πώς χτίζεις με θηραϊκή γη. Εν τέλει πρόκειται για μια πρόταση να μάθουμε «από τα κάτω» πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το παρελθόν μας για να βοηθήσουμε το μέλλον μας. Πιο συγκεκριμένα η έκθεση «Κnowing from Below” οργανώθηκε στις παρακάτω οχτώ θεματικές ενότητες:

​

1. Εκρήξεις

Η πρώτη ενότητα παρουσίασε στοιχεία από τη γεωλογική ιστορία του Αρχιπελάγους της Σαντορίνης, μέσα από ποικιλία εκθεμάτων, απαντώντας σε ερωτήματα όπως: Πόσες εκρήξεις έχουν γίνει στην περιοχή της Σαντορίνης και πώς μοιάζει ένα απολίθωμα βροχής; Πώς αποτυπώνονται τα νησιά της Σαντορίνης και της Θηρασιάς σε ένα νησολόγιο του 15ου αιώνα, αλλά και σε σύγχρονους γεωλογικούς χάρτες; 

​

2. Παραγωγικό Τοπίο

Η δεύτερη ενότητα ασχολήθηκε με το παραγωγικό τοπίο της Θήρας και της Θηρασίας καθώς η θηραϊκή γη αποτελέσε υλικό πολύτιμο για χρήση σε δομικά υλικά από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη ιστορία και αντικείμενο συστηματικής εξόρυξης για 120 χρόνια και πλέον. Η ενότητα απάντησε σε ερωτήματα όπως: Πώς είναι να δουλεύεις στα ορυχεία εξόρυξης της θηραϊκής γης και πώς φορτωνόταν το υλικό από την καλντέρα στα καράβια; Πόσο κρατάει ο τρύγος και πώς μοιάζει μια σαντορινιά κουλούρα;

​

3. Ιστορίες θηραϊκής γης -  Ένα Αιγαιακό Ανάλογο - Η περίπτωση Rudofsky

Η τρίτη ενότητα αναζήτησε ιστορίες και διαδρομές της θηραϊκής γης, εντοπίζοντας σπουδαίο αρχειακό υλικό  του 19ου και 20ου αιώνα για την επιστημονική έρευνα και χρήση της, καθώς η θηραϊκή γη είχε τεθεί, εκείνη τη περίοδο, στο επίκεντρο ενός μεγάλου επιστημονικού και τεχνολογικού ενδιαφέροντος για τη χρήση της στην αρχιτεκτονική και σε έργα υποδομών. 

 

4.     Αγριλιά, κατοικώντας τις σπηλιές

Η τέταρτη ενότητα εστίασε στα χαρακτηριστικά του ιδιαίτερου εγκαταλελειμμένου υπόσκαφου οικισμού της Αγριλίας υπό το πρίσμα της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής, των υποδομών και της πολιτιστικής της ταυτότητας, γνωστοποιώντας παράλληλα τη περιοχή παρέμβασης του συμμετοχικού έργου «Κάτω από το Τοπίο». 

 

5.     Κάτω από το τοπίο, 2021-2022

Στη πέμπτη ενότητα παρουσιάστηκε η συνολική δράση «Kάτω από το Τοπίο» υπό τη μορφή ημερολογίου, περιγράφοντας αναλυτικά όλα τα στάδια της δράσης Κάτω από το τοπίο, 2021-2022 ,συμπεριλαμβανομένων και των σεμιναρίων που έλαβαν χώρα στο βιωματικό εργαστήριο το διάστημα 6 – 17 Σεπτέμβριου 2021. 

​

6.     Αναδεύοντας τη στάχτη

Στην έκτη ενότητα συμπεριλαμβάνονται συνεντεύξεις με παλιούς μάστορες, εργαστηριακές αναλύσεις, αρχειακή έρευνα και πρακτικές δοκιμές, της ομάδας «Μπουλούκι»  όπου επιχείρησε να «αναδεύσει τη στάχτη» αυτής της ξεχασμένης γνώσης και να αντλήσει διδάγματα από αυτήν.

​

7.     Εγχειρήματα αναζωογόνησης - Η ζωτικότητα του νερού

Στην έβδομη ενότητα η ομάδα Μπουλούκι αποτύπωσε την άποψη του γύρω από βιώσιμες πρακτικές δόμησης και αναζήτησε ομάδες που δραστηριοποιούνται σε ευρύτερα ζητήματα αναζωογόνησης του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, εκτέθηκαν απόψεις από τη δράση του Μπουλουκιού στον Καβουροπόταμο Πάρου για τη δημιουργία ξερολιθικών υδροφραγμάτων με σκοπό τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα.

​

8.     Μπουλούκι. Επί τόπου - καθ’ οδόν

Η όγδοη και τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσίασε το συνολικό έργο της ομάδας Μπουλούκι από την ίδρυσή του, τον Αύγουστο του 2018. Ένα διεπιστημονικό περιοδεύον εργαστήριο, που μελετά και αναδεικνύει τα παραδοσιακά υλικά και τις τεχνικές δόμησης, μέσω εργαστηρίων και ολοκληρωμένων κατασκευαστικών έργων που οργανώνει με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων. 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

 

​

​

Τα εκθέματα, καθώς και το εποπτικό υλικό της έκθεσης, δημιούργησαν ένα αφηγηματικό-γνωσιακό περιβάλλον που ανασυγκρότησε και αναμετέδωσε την εμπειρία του προγράμματος, αναδεικνύοντας τις συμμετοχικές και παιδαγωγικές του διαστάσεις, ανοίγοντας παράλληλα νέες προοπτικές έρευνας και δημιουργίας. Παραχωρήθηκε υλικό - από ψηφιακό υλικό   έως  φυσικά εκθέματα  όπως  βιβλία, πετρώματα,  χάρτες, μοντέλα  κ.α. -  από διάφορους φορείς και ιδιώτες, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω: 

​

- Ακαδημία Αθηνών

- Architekturzentrum Wien - AzW

- BC Architects

- Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη

- Dissemination Science Communication

- Εθνικό Ιστορικό Μουσείο - ΕΙΜ

- Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου - ΕΚΚ

- Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - ΕΜΠ

- ΕΥΔΑΠ
- Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών - ΕΑΓΜΕ

- Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας - ΤΕΕ

- Santorini  Archive  Project - SAP

- Συλλέκτες από τη Σαντορίνη 

​

Εγκαίνια

Τη Κυριακή 26 Ιουνίου 2022 πραγματοποιήθηκαν    τα   εγκαίνια    της έκθεσης “Knowing from Below” στις δύο κεντρικές αίθουσες του Βιομηχανικού Μουσείου Τομάτας παράλληλα με τις προγραμματισμένες διαλέξεις του Συμποσίου υπό την διοργάνωση της ομάδας Μπουλούκι. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν συνεργάτες, ακαδημαϊκοί  διεθνούς φήμης   καθώς και  πλήθος επισκεπτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι συνολικά η Έκθεση  σημείωσε  σημαντική  επιτυχία, με αποτέλεσμα την παράτασή της εις τριπλούν (αρχικά έως τις 24 Ιουλίου και στη  συνέχεια  έως  τις  18  Σεπτεμβρίου, 23    Οκτωβρίου και   προσφάτως    30 Οκτωβρίου). Η έκθεση λειτουργούσε καθημερινά εκτός Δευτέρας, με   ελεύθερη  είσοδο για όλους κι όλες.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

..στη Θηρασιά

Μέρος B_ In/Ex Situ : Σύγχρονη Γλυπτική και Ζωγραφική

στην Αγριλιά

​

Η εκθεσιακή ενότητα In/Ex Situ εστίασε στην εικαστική διάσταση του προγράμματος «Κάτω από το Τοπίο», τοποθετώντας εκ νέου στο προσκήνιο τον σχεδόν εγκαταλελειμμένο υπόσκαφο οικισμό της Αγριλιάς. Μια παλιά κάναβα [υπόσκαφος χώρος για παραγωγή κρασιού], στον άξονα του αποκατεστημένου τμήματος του κεντρικού λιθόστρωτου μονοπατιού, μετατράπηκε σε εκθεσιακό χώρο με επίκεντρο γλυπτικά έργα φοιτητών της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Τα έργα δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Κάτω από το Τοπίο», σε μια προσπάθεια διερεύνησης της χρήσης των παραδοσιακών δομικών υλικών του τόπου – της θηραϊκής γης, της κίσσηρης, της μαύρης ηφαιστειακής πέτρας, του κόκκινου πωρόλιθου και του ασβέστη – στην καλλιτεχνική δημιουργία. Οι φοιτητές της Καλών Τεχνών συμμετείχαν σε μία ακολουθία δράσεων, από τον Μάιο έως και τον Σεπτέμβρη του 2021, ως μέρος της δημιουργικής διαδικασίας:

​

●  Μία 3ήμερη έρευνα πεδίου με στόχο την εξερεύνηση του Θηραϊκού τοπίου

● Μια μονοήμερη επίσκεψη στο εργαστήριο τεχνικών υλικών του ΕΜΠ με στόχο τον        πειραματισμό με τα τοπικά υλικά

●  Μια 12ήμερη καλλιτεχνική φιλοξενία στη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου

​

Παράλληλα με τα έργα των φοιτητών, στην έκθεση παρουσιάστηκαν έργα διδασκόντων της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, καθώς και καλλιτεχνών της τοπικής κοινότητας, τα οποία παραχωρήθηκαν ειδικά για τις ανάγκες της.

Πιο συγκεκριμένα, εκτέθηκαν ζωγραφικοί πίνακες με απεικονίσεις της Αγριλιάς και του σαντορινιού τοπίου στις ζωγραφικές δημιουργίες του  τοπικού καλλιτέχνη ζωγράφου Χριστόφορου Ασιμή, μορφές ανθρώπων και ζώων στα γλυπτά από μέταλλο της γλύπτριας  Ελένης Κολαΐτου, μαρμάρινο γεωμετρικό έργο του μαρμαρογλύπτη Γρηγόρη Κουσκουρή, κεραμικό ανθρωπόμορφο γλυπτό του γλύπτη και πρύτανη της Α.Σ.Κ.Τ Νίκου Τρανού, κεραμικά αντικείμενα του γλύπτη και καθηγητή της Α.Σ.Κ.Τ Λουκά Λουκίδη καθώς και γλυπτικοί “σωματικοί” πειραματισμοί από θηραϊκή γη και ασβέστη της Γιούλης Στυλιανίδου (αρχιτέκτονας & γλύπτρια - συνεργάτης της ομάδας Μπουλούκι)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εγκαίνια

Τη Δευτέρα 28 Ιουνίου 2022 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της  δεύτερης  εκθεσιακής  ενότητας  με  τίτλο  “In/Ex  Situ”  στον  εσωτερικό  και  στον υπαίθριο χώρο του τυπικού υπόσκαφου κτίσματος του οικισμού της Αγριλιάς, γειτονικά του  προαυλίου  της  εκκλησίας, δίνοντας  ιδιαίτερη  έμφαση στον  φωτισμό  και  στη  χωροθέτηση  σε  άμεσο  «διάλογο»  με  το  αποκατεστημένο  τμήμα του  κεντρικού  της  λιθόστρωτου  μονοπατιού,  (έργο  του  συμμετοχικού  εργαστηρίου.) Παρευρέθηκε πλήθος επισκεπτών, συνεργατών καθώς και οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες εκ των οποίων μας τίμησε με τη παρουσία του και ο πρύτανης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Νίκος Τρανός. Αξίζει να σημειωθεί, όπως προαναφέρθηκε ότι συνολικά η  Έκθεση σημείωσε σημαντική επιτυχία, με αποτέλεσμα την παράτασή της εις τριπλούν έως τις 30 Οκτωβριου.

Η ενότητα In/Ex Situ επιδίωξε την καλλιτεχνική εμβάθυνση στον Θηραϊκό τόπο μέσα από μια σειρά εικαστικών έργων που παρουσιάζονται ως μεταμορφώσεις του πολιτισμικού τοπίου που τα περιβάλλει. O τόπος εμφανίζεται ως ένα προσήκον μέτρο για τη δημιουργία και την πρόσληψη του έργου της τέχνης – λιγότερο με βάση τα αφαιρετικά κριτήρια μιας παγκοσμιοποιημένης αισθητικής και περισσότερο στη βάση μιας κοινωνικά και πολιτισμικά ‘τοποθετημένης’ ερμηνείας. 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Η προοπτική της  περιοδείας

Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ως μια μελλοντική προοπτική, να διερευνηθεί περαιτέρω το αποτέλεσμα που θα είχε ένα πιθανό «ξερίζωμα» του εικαστικού και ερευνητικού αυτού μορφώματος από τον τόπο και τον αρχιτεκτονημένο χώρο πάνω στον οποίο σχηματοποιήθηκε και νοηματοδοτήθηκε.

 

-Τι αντίκτυπο μπορεί να επιφέρει η παραπάνω ρήξη;

-Πως χειρίζεται κανείς το «κενό» του Τόπου;

-Ποιο είναι εκείνο το μέσο που δύναται να αντικαταστήσει την αισθητηριακή αντίληψη, επιτρέποντας στην Έκθεση“Under The Landscape” και κατ’ επέκταση σε μια γνώση που κρύβεται «Κάτω από το Τοπίο» να περιοδεύσει; 

​

Η  έκθεση  σχεδιάστηκε  ως  δυνάμει  “περιοδεύουσα”,  ώστε  να μπορέσει να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα φιλοξενώντας την- σε άλλους χώρους - τόπους ανά την επικράτεια.